Ammentos fòssiles.

B’at un’annu, in custu contu.
B’at unu cuadru e b’at un’òmine.
B’at unu cuadru de Màriu Delitala, "Sa dispatzada de s'arrendadore", chi  onni borta chi lu torro a bìdere m’ammàchiat. At a èssere una brulla de sos neurones,a sa segura, ma mi nche torrat cun sa memòria a unu tempus chi no apo mai connotu. E mi biso chi  sa die, su ses de ghennàrgiu de su milli e setighentos e setantaduos bi fia deo puru, cuadu in un’ungrone de s’àula, ispiende·nche cussu protzessu e gosende·mi sa sentèntzia. Istrajadu nche l'aiant s'arrendadore, unu tzertu Mureddu, fonnesu e in pare cun issu fintzas su marchesu de Orane, su feudatàriu. Los aiant minetzados chi, si diant èssere istados torrados a Nùgoro, los diant àere mortos ambos. Cussa fiat sa cundenna. E custu deo mi l'ammento comente chi l'apa bìvidu in persone.
Forsis su “deja vu” podet èssere puru a càusa de sa data nòdida,ca nde tèngio finas un'àteru de ammentu de tando.

Custa borta fiat in su mese de trìulas e deo non fia in Nùgoro, ma in Casteddu. A rodeu in sa tzitade,intendia sa gente contende contos de unu giovaneddu chi, in pessu laureadu,  nche fiat cròmpidu a sa càrriga de Giùighe de s'Udièntzia Reale. Nât chi fiat pro voluntade de Càralu Manuelle III de Savòia. Su babbu e sa mama nche l'aiant imbiadu a cue pro si fagheret a abogadu e afidadu si l'aiant a unu de sos mègius de tando: Sarvadore Nieddu, nugoresu. Ma issu, finas si fiat amantiosu de su Deretu, gana de fàghere s'abogadu no nde teniat. Tando nât chi si fiat dadu a istudiare a die e a note e, in su giru de un'annu, nât chi nche l'aiant postu subra sa càtedra de Istitutziones Tziviles e dae cue a Giùighe de su Re. Cussu giòvanu, chi a pustis diat àere codiadu su nùmene suo marcadu a fogu in s'istòria sarda, fiat Giuanne Maria Angioy.
Pensade·bos...in un'annu ebbia duos eventos de importu seculare pro sa Sardigna.
A un'ala sa Cussèntzia Tzìvica de su pòpulu de Nùgoro chi, a pustis de annos de suferèntzia suta su Marchesu de Orane,disinnat a lu tzapare,a lu protzessare e a lu cundennare in pare cun s'arrendadore suo.
E a s'àtera, in un'àteru chirru de Sardigna, unu giòvanu si fiat fatu, sena l'ischire nemos, a cura omeopàtica pro su Sistema Monàrchicu de tando .

Torrende como a su tempus nostru,b’at de nàrrere chi sa dinàmica de su cuadru de Delitala est ispantosa e nos dat a beru s'impressione de nch'èssere in cue in intro, in pare cun sos consigieris,cun su pòpulu de tando, ghetende·lis manu in s’impresa.
 Deo no isco (o nessi non m’ammento) si Nùgoro o si sa Sardigna apat mai connotu sumanas ricas e profetosas, ma sa fieresa, sa severidade e s’atza de cussas caras no mi nche l’ismèntigo,ca est una cosa chi non si nche colat a cua. Gasi comente non mi nche potzo ismentigare sa cultura e su coràgiu de Giuanne Maria. Òmine pràticu , a sa segura. E intre sas òperas de  Voltaire, de Montesquieu o de Rousseau, intre totu sos libros giurìdicos, nche crompeit  a sa Summa de sa Giustìtzia e de sa Libertade, colende dae sa carrera de sa Rebellia, cando, in fatu in fatu a sa nòmina sua a Giùighe Reale,aiat postu sas modinas pro fraigare un’àtera Dispatzada:sa de su Feudalèsimu.

E frighinende·mi custos ammentos, a bias mi pregunto ite diat èssere mègius a fàghere oe, cara a su Guvernadore nostru. Ómine fritu che nie,chi no essit belle mai e belle mai allegat in pùblicu.
Semper dae s’una aposentu a s’àtera de su Palatzu, disconnoschende sas lamentas nostras e mutzende·nos·nche sa Limba.
Forsis lu diamus dèvere agiudare a si sapire de s’anneu chi nche giughimus in intro.
Chirchende sa mègius manera tzertu, ma devimus.
E lu diamus pòdere fàghere a manera atzuda.Torrende·nos, suta metàfora, a cuddu mese de ghennàrgiu bene pintadu dae Delitala.
O a manera dìliga e rafinada che a Giuanne Maria,pro nàrrere.
Duncas istudiende a supridu, formende e firmende sa Cussèntzia nostra.
O puru bi diat èssere sa de très possibilidades: a istaremus calliados a sa muda isetende su tempus benidore!